Обговорення категорії:Латинська мова

E е- қазақ тiлiнде [э] деп оқылады.
semen(сэмэн)-ұрық
I i - қазақ тiлiнде [и] деп оқылады, бiрақ сөздiң басында дауысты дыбыстың алдында және екi дауысты дыбыстың ортасында ол (қысқа) [й] болып оқылады.
maior(майор)-үлкен.
тiлiндегi [и] сияқты оқылады.
pyramis(пирамис)-пирамида.
Ае;ое -қазақ тiлiнде [э] сияқты айтылады.
Au - қазақша [ау] деп оқылады.
Eu - қазақ тiлiнде [эу] деп оқылады.
Сс - е; i; у дауысты дыбыстарының және ае;ое дифтонгтардың алдында тұрса, [ц] деп оқылады.
Ал a;o;u дауысты дыбыстарының және дауыссыз дыбыстардың алдында [к] деп оқылады.
Ss - қазақ тiлiндегi [с] сияқты оқылады.
Егер бұл әрiп екi дауысты дыбыстың ортасында немесе дауысты дыбыс m; n; алдында тұрса ол қазақ тiлiндегi [з] сияқты оқылады.
Vv - қазақ тiлiнде [в] секiлдi оқылады.
Хх - қазақ тiлiнде [кс] деп оқылады.
Zz - грек тiлiнен енген сөздерде кездеседi. Бұл әрiп қазақ тiлiнде [з] сияқты оқылады.
1.ngu -дауысты дыбыстың алдында тұрса, ол [нгв] болып
lingua (лингва) - тiл.
2.ngu - дауыссыз дыбыстың алдында тұрса, [нгу] деп оқылады:
lingula (лингуля) - тiлше.
3.ti - дауысты дыбыстың алдында тұрса, [ци] деп оқылады:
rotatio (ротацио) - айналу.
NB! Егер осы әрiп тiркесiнiң алдында s әлде x тұрса, ол [ти] болып оқылады: mixtio (микстио) - қоспа.
4.qu [-кв] деп айтылады: aqua (аква) - су.
5.sch- [сх] деп оқылады: schola (схола) - мектеп.
6.su- [су] деп оқылады: sutura (сутура) - тiгiс.
Егер бұл әрiптеркес a,e дауысты дыбыстарынан кейiн тұрса, онда ол [св] деп оқылады: suavis (свавис) - тәттi.
сh-[x], ph-[ф], rh-[p], th-[т]
рhosphorus (фосфорус) - фосфор
rhaphe (рафэ) - тiгiс
thorax (торакс) - кеуде қуысы
minor (минор) - кiшкене
arteria (артериа) - артерия
lamina (лямина) - жұқа қабықша
abdomen (абдомэн)-iш
fovea (фовэа) - шұңқыр
fibula (фибуля) - асықты жiлiк шыбығы /кәрiжiлiк шыбығы/
femur (фэмур) - сан
linea (линэа) - сызық
Infundibulum - астау тәрiздi шөлмек, оймыш
Regiо - аймақ
Inferior - төменгi
Anterior - алдыңғы
Membrana - жарғақ
Hepar - бауыр
Hilus - қақпа
Cysta - сарысулы iсiк.
Intestinum (интэстинум) - iшек
Infraspinatus (инфраспинатус) - қырасты
Iater (грек) (йатэр) - дәрiгер
Insula (инсуля) - арал
Iunctura (юнктура) - жалғама
Majalis - мамырлы
Major - үлкен
Ieiunum (jejunum) - аш iшек
Iugum (jugum) - дөң
Iugularis (jugularis) - мойынтырық
а) Vertebrae (вэртэбрэ) - омыртқалар
Costae (костэ) - қабырғалар
Caecum (цэкум) - соқыр iшек
Oesophagus (эзофагус) - өңеш
Pleura (плеура) - плевра
Auricularis (аурикулярис)-құлақты
Diploё (диплоэ) - диплоэ (жалпақ сүйектiң кемiк заты)
б) Aponeurosis – шандыр
Uropoёticus - несеп түзушi
Aёr - ауа
Aegrotus - науқас
Cristae - қырқалар
Pneumonia - өкпенiң қабынуы
а) Caput (капут) - бас
Collum (коллюм) - мойын
Truncus (трункус) - дене, құрсақ
Facies (фациэс) - бет
Caecum (цэкум) - соқыр iшек
Cranium (краниум) - бас сүйек
Cerebrum (цэрэбрум)-ми
б) Sceleton - қаңқа
Clavicularis - бұғаналық
Musculu - бұлшықет
Scapula - жауырын
Cartilago - шемiршек
Arcus - доға
Condylus - айдаршық
А) Humerus (хумэрус) - иық сүйек
Mesеnterium (мэзэнтэриум) - шажырқай
Impressio (импрэссио) - қысу
Septum (сэптум) - перде
Basis (базис) - негiз
Segmentum (сэгмэнтум) - бөлiк
Incisivus (инцизивус) - күрек тiс
б) petrosus - тас тәрiздi
mesogastrium - қарынның ортаңғы қабаты
sacralis - сегiзкөздiк
fossa - шұңқыр
sinus - қуыс
а) flexio (флэксио) - бүгiлiс
simplex (симплэкс) - жай
axis (аксис) - бiлiк, II -шi мойын омыртқасы
maxilla(максилля) - жоғарғы жақ
fornix (форникс) - күмбез
plexus (плэксус) - өрiм
larynx (ляринкс) - көмей
zygoma(зигома)- бет сүйек
б) dexter - оң
radix - тамыр
coxa - жамбас
extractum - сығынды
zona orbitalis -шеңбер белдеуi
vena azygos - сыңар вена
а) lamina quadrigemina (лямина квадрагемина) - төрт жұпты табақша
quadratus (квадратус) - квадратты
quintus (квинтус) - бес
aqua (аква) - су
unguentum (унгвентум) - май
lingula (лингуля) - тiлше
unguis (унгвис) - тырнақ
б) linea obliqua -қисық сызық
inguinalis - бүт, шат
angulus - бұрыш
sanguis - қан
squamosus - қабыршақты
а) solutio (солуцио) - ерiтiндi
palpatio (ральпацио) - сипап қарау
protuberantia(протуберанциа) - томпақ
ostium (остиум) - тесiк
eminentia (еминенциа) - төмпек
tibia (тибиа) - кәрi жiлiк
articulatio (артикуляцио) - буын
б) digestio - ас қорыту
substantia - зат
pronatio - алақанды ішке қарай айналдыру
supinatio - алақанды сыртқа қарай айналдыру
curatio - науқасты емдеу
distantia - қашықтық
а) nucha (нуха) - мойын
thorax (торакс) - кеуде қуысы
sphincter (сфинктер) - қысқыш
ophthalmicus (офтальмикус) - көздiк
chylus (хилус) - сүт шырыны
б) trochanter - ұршық
bronchus - кеңiрдек тамыры
os ethmoidale - тор сүйек
phalanx - саусақ сүйектерi
rhinencephalon - мидың иiс сезу бөлiгi
thyreoideus - қалқаншалық
-Invia est in medicina via sine lingua Latina! - Медицина жолын латын тiлiнсiз өтуге болмайды.
-Alma mater! - қоректендiретiн ана (бiтiрiлген жоғарғы оқу орны туралы).
-Ad litteram! - Дәлме-дәл.
-Ad exemplum! - Мысалы.
-Ad notam! - Естерiңiзге
-Dictum-factum! - Айтылды-iстелдi.
-Nota bene! - Жақсы белгiле. Есiңде сақта.
spinosus cubicus
articularis costalis
мысалы: vertebra (омыртқа)
Мысалы: alveolus, lobulus
medulla ossium, membrum inferius, epigastrium, substantia compacta, ligamentum, processus transversus, corpus maxillae, ductus choledochus, palpebra superior, periosteum, arcus vertebrae.
angulus mastoideus, fovea trochlearis, concha nasalis superior, lineae transversae, cranium viscerale, nucleus pulposus, ligamentum longitudinale anterius, septum nasi osseum, ramus hyoideus, nervus laryngeus inferior, os scaphoideum, fissura transversa cerebri, pediculi arcus vertebrae, diploл, foramina nutricia.
Unguentum, lacteus, diaeta, rabies, maxilla, mesenterium,
hyoideus, belladonna, ensiformis, coccygeus, venula, peritoneum, emplastrum, trochlea, fractura, malignus, scaphoideus, affluxus, incisura.
-О! tempora, o mores! – Уа, уақыттар, уа, салттар!
-Bene diagnoscitur-bene curatur! – Жақсы анықталған ауру жақсы емделедi!
-Festina lente! – Ақырын асық! (диагноз туралы)
-Medice, cura te ipsum! – Дәрiгер, өзiңдi емдеп ал!
-Etc=et cetera – Және басқалар.
Superior - inferior (үстiңгi-астыңғы)
Anterior - posterior (алдыңғы-артқы)
Maior - minor (үлкен-кiшi)
Dexter - sinister (оң-сол)
rotundus (домалақ)
genus masculinum (m)
genus femininum (f)
genus neutrum (n)
substantivum
1.numerus singularis (sing) - жекеше түр
2.numerus pluralis (plur) - көпше түр
Nominativus (nom) - атау септiк (не?)
Genetivus (gen) - iлiк септiк (ненiң?)
Dativus (dat) - барыс септiк (неге?)
Accusativus (acc) - табыс септiк (неде?)
Ablativus (abl) - шығыс септiк (неден?)
Vocativus (voc) - көмектес септiк (немен?)
lamina - ae f жұқа табақша
sulcus - i m жүлге,сай
sternum - i n төс
humerus, i m – 2 (иық сүйегi)
ligamentum, i n – 2 (байлам)
canalis, is m – 3 (өзек)
pars,partis f – 3 (бөлiк)
foramen, inis n – 3 (тесiк)
arcus, us m – 4 (доға)
cornu, us n – 4 (мүйiз)
facies, ei f – 5 (бет)
Мысалы: costa, ae f,- costae
foramen, inis n, - foraminis
sulcus sulc- 2
spina spin- 1
facies faci- 5
corpus corpor- 3
collum coll- 2
genu gen- 4
clavicula clavicul- 1
musculus muscul- 2
pulmo pulmon- 3
meatus meat- 4
fossa foss- 1
radix radic- 3
-Habitus aegroti - науқастың жалпы жағдайы
-Horrible dictu - айту қиын
-In statu quo ante - болған қалпында
-Lapsus calami - қалам қателiгi
-Lapsus linguae - тiл қателiгi (байқамай сөйлеу)
arteria, ae f - сала тамыр
concha, ae f - кеуiлжiр
costa, ae f - қабырға
crista, ae f - қырқа
lamina, ae f - жұқа табақша
lingua, ae f - тiл
mandibula, ae f – астынғы жақ
maxilla, ae f - үстінгі жақ
orbita, ae f - көз шарасы
scapula, ae f - жауырын
vertebra, ae f - омыртқа
sutura, ae f – тiгiс, жік
valvula, ae f - қатпар
C. bucca, ae f - ұрт
gingiva, ae f - қызыл иек
lingula, ae f - тiлше
papilla, ae f - емiздiк
protuberantia, e f - дөң
pulpa, ae f - ұлпа
A. angulus,i m - бұрыш
brachium,i m – иық
cavum,i n - қуыс
cranium,i n - бас қаңқасы
digitus,i m – саусақ
humerus,i m - иық сүйегі, тоқпақ жiлiк
incisura, ae f - тілік, ойық
ligamentum, i n – байлам
manubrium,i n - тұтқа
musculus,i m - бұлшықет
septum,i n - перде
sulcus,i m - жүлге
sternum,i n - төс
radius,i m – кәріжілік, шыбық сүйегі
C. alveolus,i m - альвеола
frenulum,i n – үзбе, жүгеншік
jugum,in - төмпешiк
labium,i n - ерiн
corpus,oris n - дене
foramen,inis n - тесiк
os,ossis n - сүйек
crus,cruris n - сирақ
arcus,us m - доға
cornu,us n - мүйiз
ductus,us m - түтік
meatus,us m – тесiк
plexus, us m - өрім
processus,us m - өсiндi
sinus,us m - қойнау
textus,us m - ұлпа
genu,us n - тiзе
facies,ei f – бет
latus lata latum
dexter dextra dextrum
frontalis frontalis frontale
2. femininum жалғауы
3. neutrum жалғауы
dexter,tra,trum
frontalis,e
Nom.Sing. longus longa longum dexter dextra dextrum
Nom.Sing. longi longae longi dextri dextrae dextri
frontalis frontalis
musculus transversus - Nom.Sing. m
vertebra thoracica - Nom.Sing. f
ligamentum cervicale - Nom.Sing. n
1 vertebra,ae f
2 thoracicus,a,um
vertebra thoracica (Nom.Sing f)
musculus temporalis (Nom.Sing. m)
transversus, costalis, zygomaticus, profundus, medialis, verus, verticalis, medius, pulmonalis, dexter, liber, asper, distalis.
pelvinus, cerebralis, articularis, palatinus, ventralis, internus, proximalis, longus, lateralis, sinister, osseus, medianus, dexter.
medianus, spongiosus, transversus, rectus, internus, externus, cervicalis, dorsalis, intermedius
columna vertebralis, dorsum palatinum, vena cava, cornu sacrale, substantia spongiosa, os nasale, processus palatinus, fossa articularis, foramen sacrale pelvinum, os temporale, sutura profunda, facies articularis.
spinosus, a, um; ethmoidalis, e; transversus, a, um; osseus, a, um; costarius, a, um; costalis, e; lateralis, e.
arteria temporalis media, sulcus arteriae temporalis mediae, pars petrosa, facies partis petrosae, crista occipitalis externa, lamina medialis processus pterygoidei.
arteria sacralis mediana, substantia alba medullae spinalis, processus medialis tuberis calcanei, processus palatinus maxillae.
clavicula,ae f - бұғана
squama,ae f - қабыршақ
fibula,ae f - кәрi жiлiк шыбығы, кіші жіліншілік
tibia,ae f - кәрi жiлiк, үлкен жіліншілік
tonsilla,ae f - бадамша без
ulna,ae f - шынтақ
gyrus, i m - қатпар
nasus,i m - мұрын
palatum,i n - таңдай
vestibulum,i n - босаға
caput,itis n - бас
os,oris n - ауыз
aegrotus, a, um
dexter,tra,trum – оң
sinister,tra,trum - сол
incisivus, a, um
ischiadicus,a, um
obliquus,a.um - қиғаш,қисық
osseus,a,um - сүйектiк
palatinus,a,um - таңдай
pterygoideus,a,um - қанат тәрiздi
rectus,a,um - тiк
thoracicus,a,um - кеуде
transversus,a,um - көлденең
zygomaticus,a,um - шықшыт
albus,a,um - ақ
niger,gra,grum - қара
sacer,cra,crum - сегiзкөздiк
durus,a,um - қатты
alaris,e - қанатты
cerebralis,e - ми
cervicalis,e - мойын
ethmoidalis,e - тор сүйектiк
frontalis,e - маңдай
mandibularis,e - төменгi жақтық
maxillaris,e - жоғарғы жақтық
nasalis,e - мұрын
occipitalis,e - шүйде
orbitalis,e - көз
sphenoidalis,e - сына тәрiздi сүйек
temporalis,e - самай
vertebralis,e - омыртқа
jugularis,e - мойын
sacralis,e - сегiзкө
latus,a,um lat- latior(m,f) кеңiрек
latius(n)
dexter,tra,trum dextr- dextrior(m,f) оңырақ
dextrius(n)
brevis,e brev- brevior(m,f) қысқарақ
brevius(n)
dextrior (m,f), ius (n)
brevior (m,f), ius (n)
magnus,a,um-үлкен major
parvus,a,um-кiшкене minor
linea parva-кiшкене сызық.
arcus,us m arcus anterior - алдыңғы доға
fossa,ae f fossa anterior - алдыңғы шұң-
tuberculum,i n tuberculum anterius - а л д ы ң ғ ы
major(f) majoris
majus(n)
posterior(m)
posterior(f) posterioris
posterius(n)
major, superior, anterior, posterior, minor, inferior.
А. bursa,ae f - қалта
pleura,ae f - плевра
valvula,ae f - жапқыш
vena portae - қақпа венасы
А. cerebellum,i n - мишық
cerebrum,i n - үлкен ми сыңары
nervus,i m - жүйке
nodus,i m - түйiн
encephalon,i n - ми
ganglion,i n - жүйке түйiнi
oculus,i m - көз
ostium,i n - кiре берiс
А. cavus,a,um - қуыстық
laryngeus,a,um - көмейлiк
magnus,a,um - үлкен
parvus,a,um - кiшi
pharyngeus,a,um - жұтқыншақтық
profundus,a,um - терең
Б. cutaneus,a,um - терiлiк
ischiadicus,a,um - шонданайлық
latus,a,um - жалпақ
longus,a,um - ұзын
mastoideus,a,um - емiздiк тәрiздi
squamosus,a,um - қабыршақты
trapezoideus,a,um - трапеция тәрiздi
А. auricularis,e - құлақты
dorsalis,e - арқалық
facialis,e - беттiк
muscularis,e - бұлшықеттiк
parietalis,e - төбелiк
ventralis,e - алдыңғы
C. lacrimalis,e - көз жастық
lingualis,e - тiлдiк
А. anterior,ius - алдыңғы
inferior,ius - төменгi
major,ius - үлкен
minor,ius - кiшi
posterior,ius - артқы
superior,ius - үстiңгi
1. Status idem - Бұрынғы қалып.
2. Tabula rasa! - Сүртiлген немесе таза тақта!
3. Si vis amari, ama! - Егер сүйiктi болғың келсе, сен оны сүй!
4. Terra incognita.-Белгiсiз, тексерiлмеген жер.
longus,a,um
long- + -issim + longissimus,a,um
brevis,e
brev- -issim brevissimus,a,um
ruber (m)
rubra ruberrima
rubrum ruberrimum
magnus,a,um major,ius maximus,a,um
parvus,a,um minor,ius minimus,a,um
dosis maxima - ең жоғарғы доза
linea suprema - ең жоғарғы жолақ
musculus (m) longissimus - ұзынырақ бұлшықет
linea (f) longissima - ұзынырақ жол
А. mucosa,ae f - шырыш, сiлемей
tunica,ae f - қабық
Б. conjuctiva,ae f - конúюктива
flexura,ae f - бүгiлiс
uretra,ae f - зәр каналы
A. colon,i n - тоқ iшек
duodenum,i n - он екi елi iшек
ileum,i n - мықын iшек
intestinum,i n - iшек
oesophagus,i m - өңеш
periton(a)eum,i n - iшастар
rectum,i n - тiк iшек
uterus,i m - жатыр
ventriculus,i m - қарынша
Б. anus,i m - тiк iшек
c(a)ecum,i n - соқыр iшек
crassum,i n - тоқ iшек
fundus,i m - түп
jejunum,i n - аш iшек
perin(a)eum,i n - бұт, шат
truncus,i m - дене
С. dens,dentis m - тiс
А. hyoideus,a,um - тiл асты (сүйек)
hypoglossus,a,um - тiл асты (жүйке)
iliacus,a,um - мықындық
maximus,a,um - ең үлкен
minimus,a,um - ең кiшi
mucosus,a,um - шырышты
submucosus,a,um - шырыш асты
supremus,a,um - ең биiк
Б. sacrococcygeus,a,um - сегiзкөз-құйымшақтық
stylohyoideus,a,um - бiз-тiласты
stylopharyngeus,a,um - бiз-жұтқыншақтық
С. caninus,a,um - ит
deciduus,a,um -сүт (тiс)
geniohyoideus,a,um – аша сүйек иек асты
infrahyoideus,a,um – аша сүйек тiл асты
omohyoideus,a,um – аша сүйек жауырын асты
sternohyoideus,a,um – аша сүйек тос асты
suprahyoideus,a,um – аша сүйек үстi
thyrohyoideus,a,um - қалқанша аша сүйек асты
А. intestinalis,e - iшектiк
simplex,e - қарапайым
teres,etis - жұмыр
vaginalis,e - қынаптық
Б. biceps,itis - екi басты
quadriceps,itis - төрт басты
tenuis,e - жұқа
triceps,itis - үш басты
С. molaris,e - ұлкен азу тiс
premolaris,e – кiшi азу тiс
1. Scientia - potentia est! – Бiлiм - күш!
2. Tria videnda sunt oratori: quid dicat et quo, quidque loco et quomodo. – Шешен үш нәрсенi көре бiлуi қажет: не айтуды, қай жерде және қалай.
sulcus,i m; cornu,us n; eminentia,ae f; canalis,is m; septum,i m; scabies,ei f; encephalon,i n; manubrium,i n; pectus,oris n; plexus,us m; apex,icis m; fonticulus,i m; pancreas,atis n; genu,us n; superficies,ei f.
orbita; colon; tympanum; vagina; stratum; processus; facies; os; thalamus; foramen; humerus; costa; caput; olecranon; corpus; arcus.
anatomicus; arteriosa; facialis; cavum; spinale; palatinum; costarius; transversa; gastricum; molare; communis; dentale; transversalis; ossea; pterygoideum; sqamosus.
sutura transversa; processus zygomaticus; lamina horizontalis; musculus pterygoideus; facies articularis; nervus interosseus; os nasale; ligamentum accessorium; manubrium dextrum; incisura jugularis; septum osseum; foramen occipitale; ductus hepaticus; substantia alba.
major; minor; anterior; posterior; superior; inferior.
Nom. cortex radix pes
Gen. corticis radicis pedis